وقتی انقلاب شکوهمند اسلامی به پیروزی رسید، قدرتهای استکباری از جمله شوروی سابق، آمریکا و انگلستان عمر انقلاب را بسیار کوتاه میدانستند و برای تسریع روند نابودی آن از هیچ کوششی دریغ نکردند.
مدیر عامل بنیاد اندیشه اسلامی در گفت و گو با فارسپیروزی انقلاب اسلامی در دنیای قرن 20 یک محال علمی بود مهدی گلجان گفت: انقلاب دینی و تأسیس نظام سیاسی مبتنی بر آن با رای مستقیم مردم، یک محال عرفی و علمی در دنیای سکولار قرن بیستم به حساب میآمد؛ امّا این معجزه رخ داد.
ج: ظهور یک انقلاب دینی و به دنبال آن تأسیس و پایداری نظام سیاسی مبتنی بر آن و شکلگیری یک حکومت دینی با رای مستقیم مردم، یک محال عرفی و علمی در دنیای سکولار قرن بیستم به حساب میآمد؛ امّا این معجز? ناممکن رخ داد و نه تنها راه رهایی از سلطه را به مردم و تودههای کشورها آموخت، بلکه نخبگان دلسوز ملتها را نیز با راهی نو آشنا کرد که خارج از وابستگیهای معمول به کشورهای قدرتمند و سلطهگر، به دنبال دستیابی به حقوق طبیعی خود باشند. انقلاب اسلامی ایران واژههای مستضعف، استکبار، امام، انقلاب، قیام، نهضت و... که در جهان آن روز به فراموشی سپرده شده بود را دوباره زنده کرد. این ویژگیها موجب شده انقلاب اسلامی ایران در همه ابعاد یک جنبش منحصر به فرد باشد.
س: به نظر شما مهمترین تاثیر انقلاب اسلامی بر مردم و افکار عمومی چه بود؟
ج: انقلاب اسلامی دیوار ذهنی مردم آزادیخواه و ضدسلطه را که باورِ شکستِ قدرتهای ظالم را از دست داده بودند، فرو ریخت و گفتمانی را در جهان آغاز کرد که به گفتمان ضدآمریکایی بسیاری از کشورهای جهان نزدیک بود؛ ولی ویژگی بسیار مهم و جالب آن که این گفتمان را از بقیه گفتمانها جدا میکرد، اسلامی بودن این تفکر ضداستکباری و ضداستعماری بود. انقلاب اسلامی ایران گفتمانهای اسلامی قرآن و پیامبر اکرم (ص) را دوباره حیات بخشید.
س: تحولات سیاسی گستردهای در ماههای اخیر در کشورهای عربی رخ داده، از جمله انقلاب مردم تونس، قیام مردم مصر و رخدادهای یمن. این گونه حرکتها را چه طور ارزیابی میکنید؟
ج: به انقلابهای تونس، مصر و یمن نگاه کنید. صرف نظر از آنچه فضای جغرافیایی و زمان رخداد این وقایع در ذهن ما پدید میآورد و با در نظر گرفتن شعارهایی که مخالفان حکومت علیه استبداد و علیه حاکمان ظالمشان سر میدهند، یک وجه مشترک در تمامی این تحرکات دیده میشود و آن بیداری مردم است. بیداری مردم، آگاهی سیاسی و این باور که میتوانند در سرنوشت خودشان شرکت کنند، مقدمه دستیابی به استقلال یا همان عدم وابستگی است که به دنبال خود، آزادی را پدید میآورد. مردم کشورهای تونس، مصر و یمن ورای همه نگرانیهایی که یک انقلاب در درون و بیرون خود پدید میآورد، میدانند استقلال هزینه دارد و باید هزینه آن را بپردازند و اولین هزینه آن حذف حاکمان مستبد و وابسته است. وقتی حکومتی از اساس و بنیان بیش از آن که به منافع ملی خود فکر کند، به فکر منافع حامیان و وابستگان خود باشد، چگونه میتواند پدیدآورنده فرهنگ، تمدن و پیشرفت یک ملت یا جامعه باشد. شما نگاه کنید شعارهای مردم تونس، مصر و یمن در وهله نخست حذف حاکمان وابسته است. این همان چیزی است که رمز پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود؛ شاه باید برود به هر قیمتی و با هر هزینهای و این مقدمهای است برای تحقق بقیه شعارها و اهداف.
س: در واقع آنچه شما در پاسخ پرسش قبلی به آن اشاره کردید، بحثی است که در ماههای اخیر، بسیار به آن پرداخته شده است؛ بحث تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر دیگر ملتهای تحت سلطه.
ج: دقیقا. حذف عنصر وابستهای که در راس حکومت قرار دارد، قدم اول برای گامهای محکم بعدی است. اینکه انقلاب ایران چه تاثیری بر این انقلابها داشته از همین نکته بر ما آشکار میشود. رفتن عنصر وابسته، رمز کلیدی و کلید حل مساله است؛ البته گامهای بعدی نیز مهم است و حتما باید در نظر گرفته شود. مساله بعدی این است که شعور سیاسی مردم افزایش یافته است. آنها از همه صنوف و قشرها، مذهبی و حتی غیرمذهبی بر این امر تاکید دارند که منافع ملی باید حفظ شود. من نمیخواهم عنصر اسلامی و پیام اثر اسلامی این انقلابها را کمرنگ جلوه دهم؛ بلکه برعکس میخواهم بگویم آنچه حاصل میشود همان شعار اسلام و همان شعار انقلاب اسلامی است. اگرچه حتی ممکن است توسط مردمی بر زبان جاری میشود که توجه عمیق به این مساله نداشته باشند. انقلاب اسلامی ایران اگر تنها و تنها توانسته باشد همین جرقه را در اذهان مردم کشورهای اسلامی و غیراسلامی روشن کند که توانسته، کارش را در صحنه بینالملل انجام داده است. باور اینکه میتوان با استبداد و قدرتهای بزرگ بر سر منافع ملی چالش کرد و آنها متقاعد نمود که به استقلال مردم احترام گذاشته و استقلالشان را به رسمیت بشناسند.
س: اجازه دهید کمی از بحث انقلاب کشورهای عربی فاصله گرفته و به بحث کشور خودمان بپردازیم. جمهوری اسلامی ایران ادعا میکند به یک کشور تاثیرگذار در منطقه و حتی جهان تبدیل شده است. به نظر شما این ادعا یک ترفند دیپلماتیک است یا ریشه در واقعیت دارد؟
ج: ایران از بازیگران کلیدی خاورمیانه به شمار میرود و نقش کشورمان در حل معادلات بینالمللی، منطقهای و بین کشوری بسیار برجسته است. مسایل مربوط به افغانستان، ترکیه، پاکستان و عراق بدون در نظر گرفتن ایران، قابل حل و فصل نیست. در جنوب ایران نیز کشورهای جنوب خلیجفارس، نقش ایران را بسیار مهم میدانند و نمونه بارز آن سفر اخیر امیر قطر به ایران است. قطر با توجه به شرایطی که در میان کشورهای عربی دارد، از اهمیت جایگاه ایران به خوبی آگاه است و در راستای گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود با ایران گام برمیدارد. همچنین پشتیبانی بهحق از جنبش حزبالله و مردم مظلوم فلسطین که به موفقیتهای بزرگ این دو کشور انجامیده، نشان از توان تاثیرگذاری فعال جمهوری اسلامی در مسایل بینالمللی دارد. حتی مخالفان جمهوری اسلامی نیز به این مساله اذعان دارند که حل مشکلات و مسایل منطقه بدون کمک و همکاری ایران ممکن نیست. نمونه بارز چنین نقشی، درخواست آمریکا از ایران برای کمک به حل مشکلات مختلف کشور عراق است.
س: قبول دارید که بخش زیادی از این نقش برجسته و تاثیرگذار را مدیون پسوند اسلامیِ «جمهوری اسلامی» هستیم؟
ج: بدون شک. از نظر فرهنگی و اعتقادی، ایران در مرکزیت جهان اسلام قرار گرفته است؛ به طوری که در روند تحولات آینده جهان، میتواند با بعضی از کشورهای منطقه نقش ارزندهای را ایفا کند. داشتن تاریخ و تمدنی کهن، غنای فرهنگ اسلامی و دینی، وجود آثار تاریخی مناسب فرهنگی و دینی و قابلیت صدور کالاهای فرهنگی و دینی به فراسوی مرزها در جهان اسلام، به جمهوری اسلامی ایران جایگاه ویژهای در جهان اسلام میبخشد. ببینید پس از نابودی اتحاد جماهیر شوروی و پایان یافتن جهان دوقطبی، یک بلوک اسلامی شروع به شکلگیری کرد که ایران سردمدار این جریان اسلامی است. از دوران امپراتوری عثمانی تاکنون تقریباً هیچ کشور مسلمانی در صحنة بینالملل به انداز? جمهوری اسلامی ایران فعالیت نداشته و این مسأله تأثیرهای مهمی بر روابط بینالملل، بهویژه بر روابط کشورهای اروپای غربی و آمریکا با جهان اسلام، داشته است.
س: در بالا به پایان جنگ سرد و جهان دوقطبی اشاره کردید؛ تغییراتی که پس از پایان جنگ سرد در نظامهای جهانی و بینالمللی رخ داده، چه تاثیری بر ایران و نقش آن در مناسبات بینالمللی داشته است؟
ج: برخلاف دوران جنگ سرد که بنیان قلمروهای ژئواستراتژیک بر اساس توان نظامی، جغرافیایی و ایدئولوژیک بنا شده بود، پس از پایان جنگ سرد به دلایل فراوان؛ از جمله هزینه بسیار بالای تسلیحات نظامی، مسایل نظامی و ایدئولوژیک، اهمیت خود را در تعیین اهمیت مناطق ژئواستراتژیک از دست داد و عوامل انسانی و اقتصادی و نرمافزاری جایگزین آن شد. از آنجا که ملاک قدرت در قرن بیستویکم توانمندی اقتصادی در سطح بینالمللی است، خاورمیانه و به ویژه منطقه خلیجفارس به دلیل داشتن این توانمندی، از مناطق مهم ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک خواهد بود. طبیعی است ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای قدرتمند و تاثیرگذار منطقه، از لحاظ راهبردی و اقتصادی، از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود.
س: جمهوری اسلامی ایران از نظر سیاسی چه تاثیری بر فضای بینالملل گذاشته است؟
ج: ایدئولوژی اسلامی متکی بر خود، ایران را از آلتدست و مهر? قدرتهای بزرگ بودن به بازیگری مهم و دارای نقش در روابط بینالملل تبدیل کرد. این امر را میتوان یکی از بزرگترین تأثیرهای انقلاب اسلامی بر روابط بینالملل دانست. در دور? قاجار و پهلوی، ایران در عرصة بازیهای قدرت، ابزارِ قدرتهای جهانی و تولیدکنندة نفت ارزان برای کشورهای غربی بود. برای قدرتهای جهانی چیزی مهمتر از بازگشت ایران به این جایگاه وجود ندارد. انقلاب اسلامی این هدف استراتژیک امپریالیستها را به هدفی دشوار تبدیل کرده و این مطلب نشان میدهد که چرا آمریکا و اروپا نمیتوانند ایران را به عنوان مهرهای اساسی و تاثیرگذار در روابط بینالملل بپذیرند. این درگیری فقط مسال? ساده اقتصادی یا سیاسی نیست؛ بلکه یک مسال? تاریخی- فرهنگی نیز به شمار میرود؛ چراکه قدرتهای غربی نمیخواهند توانمندی استراتژیک ایران در جهان و بهویژه در خاورمیانه و جهان اسلام را بپذیرند.
س: سیاست خارجی کشورمان با تکیه بر چه اصولی توانسته بر فضای بینالملل تاثیر بگذارد؟
ج: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس نفی هر گونه سلطهجویی و سلطهپذیری، حفظ استقلال همهجانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان، عدم تعهد در برابر قدرتهای سلطهگر و روابط صلحآمیز متقابل با دولتهای صلحطلب استوار است. این موارد برگرفته از قانون اساسی کشورمان است. رعایت چنین اصولی موجب شده جمهوری اسلامی برخلاف پیش از انقلاب که ایران سیاست خارجی منفعلانه و وابسته به تصمیم قدرتهایی چون انگلیس و آمریکا را پیشه کرده بود، از یک سیاست خارجی کاملا فعال برخوردار باشد. همانطور که میبینید فشارهای خارجی و قطعنامههای شورای امنیت هم نتوانسته ذرهای موضع ایران را نرم و منفعل کند. پرونده هستهای، یکی از بهترین نمونهها در معرفی سیاست خارجی فعال و موفق ایران است؛ زیرا در 5 سال اخیر، هم در برابر زیادهخواهیهای غرب و گروه 1+5 مقاومت کردیم و هم قطعنامههای صادره از شورای امنیت را ناکارآمد ساختیم. اکنون رابطه ایران با دیگر کشورها از همسایگانش چون ترکیه، عراق، پاکستان و... گرفته تا کشورهای آمریکای لاتین چون کوبا، ونزوئلا و به ویژه برزیل که بزرگترین و تاثیرگذارترین کشور آمرکیای لاتین به شمار میرود، یک رابطه سازنده، فعال و دوسویه است. همچنین رشد چشمگیر روابط ایران با کشورهای آفریقایی به خصوص در چند سال اخیر و نقش و تاثیر انکارناپذیر ایران در مسایل عراق و افغانستان، بیش از پیش بر این نکته تاکید میکند که ایران قدرتی تعیینکننده در منطقه و معادلات بینالملل محسوب میشود. نکته مهم اینکه علیرغم همه تبلیغات و جوسازیهای صورت گرفته توسط آمریکا، نوری مالکی نخست وزیر عراق تاکید کرده که درباره نفوذ ایران در عراق، اغراق شده و به نفع کشور و ملت عراق است که روابط خوبی با ایران داشته باشند.
س: با توجه به اینکه خودتان هم اشاره کردید که در جهان امروز مسایل اقتصادی از اهمیت گستردهای برخوردار است، به نظر شما جمهوری اسلامی ایران چه تاثیری بر اقتصاد بینالملل گذاشته است؟
ج: با پیروزی انقلاب اسلامی، پس از سالها برای اولینبار، منابع یک کشور خاص در خدمت اسلام و پرورش هویت اسلامی قرار گرفته است. بدین ترتیب الگوی بازگشت سپردههای دلاری حاصلشد? مسلمانان از فروش نفت به چرخة اقتصاد غرب برای خرید تسلیحات کشورهای غربی، قراردادهای زیربنایی، ابزار مالی و مستغلات که پیش از انقلاب و هماکنون در کشورهای عربیِ دارای نفت اعمال میشود، دگرگون گردیده است. در مقابل، درآمدهای نفتی به منظور توسع? داخلی و پروژههای اقتصادی و گسترش صنایع بومی و دانش فنی به کار میروند. این تغییر احتمالاً دردناکترین اثر انقلاب بر امپریالیستها بوده است. اتفاقا یکی از دلایلی که کشورهای غربی تحریمهای نظامی و اقتصادی زیادی به نام مبارزه با دستیابی کشور به سلاحهای هستهای علیه ایران اعمال میکنند، تلاش برای بازگرداندن کشورمان به دوران وابستگی پیش از انقلاب است. اما خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران با پشتیبانی منابع طبیعی گسترده، هدایت هوشمندانه مسئولان نظام، دانش متخصصان داخلی و ارادة مردمی که در هر شرایطی حامی نظام اسلامی هستند، توانسته به اهداف مذهبی، فرهنگی و سیاسی خود دست یابد.
س: تاثیر ایران بر روابط بینالملل تنها مختص بُعد سیاسی و اقتصادی است یا در زمینههای اجتماعی و فرهنگی هم دید نیز دیده میشود؟
ج: ببینید تأثیرات سیاسی و اقتصادی، جمهوری اسلامی ایران را از یک مهرة کماهمیت در روابط بینالملل به بازیگری مهم تبدیل کرده است؛ اما این همه جریان نیست. تأثیرهای اجتماعی و فرهنگی انقلاب اسلامی، به پیدایش نخبگان مسلمان واقعی در برابر روشنفکران وفادار به تفکرهای غربی یا اسلام سلطنتی که در برخی کشورهای عربی میبینیم، انجامید. در نتیجه هویت اسلامی سیاسی در سراسر جهان اسلام احیا شده است. باید توجه کرد انقلاب اسلامی در جهانی به وجود آمد که از لحاظ ایدئولوژیکی دوقطبی بود و اکثر نخبگان در بیشتر کشورها یا طرفدار سرمایهداری لیبرال به سرکردگی آمریکا بودند یا طرفدار تفکر استالینیستی-کمونیستی به رهبری شوروری سابق. در چنین محیطی نخبگان مسلمان تا جایی پیشرفت نمودند که ساختار فلسفی، ایدئولوژیکی و سیاسی دیگری برای مسلمانان ارایه کردند. این امر تأثیر ماندگاری بر مسلمانان جهان به جای گذاشت و نشان داد آنهایی که نمیخواهند اسلام خود را رها کنند، میتوانند بدون انتخاب یکی از دو مسلک غیراسلامی بالا، از نظر اجتماعی و سیاسی هم فعال باشند.
س: بدون شک امام خمینی(ره) به عنوان بنیانگذار انقلاب اسلامی، نقشی انکارناپذیر در این نهضت تاریخی داشتهاند؛ به نظر شما ایشان تا چه حد بر تاثیر انقلاب اسلامی بر مناسبات بینالملل اشراف داشتند.
ج: فضای بینالملل یا چیزی که از آن به لینکیج جهانی (Linkage) نام میبرند، در شکلگیری و رشد و توسعه افکار عمومی و جهانی تاثیر دارد. بسیاری بر آن عقیدهاند که حرکت اول امام خمینی(ره) در سال 1342 دارای مولفههای لازم برای ایجاد یک انقلاب در درون بود؛ ولی فضای بینالمللی برای شکلگیری تحولی به این مهمی آماده نبود. بنابراین انقلاب اسلامی ایران چون با فضای جهانی و بینالمللی به نوعی تعامل دارد، میتواند اتفاق بیافتد یا بعداً اثرگذار باشد. این را نباید با موضوع هدایت انقلاب اسلامی توسط عناصر بیگانه و خارجی اشتباه گرفت. به نظر من امام خمینی(ره) که از زمان آیتالله بروجردی در امور بینالملل و خارجی ایشان مسئولیت داشت و به عنوان نماینده ایشان در برخی موارد عمل میکرد؛ به تاثیر فضای بینالملل بر انقلاب و تاثیر انقلاب بر فضای بینالملل، بسیار واقف بود. اتفاقا تجلی سخن ایشان در مورد صدور انقلاب اسلامی را که در سالهای نخست پیروزی انقلاب توسط برخی افراد ناآگاه به سخره گرفته میشد؛ اکنون به روشنی میتوانیم در رفتار مردم کشورهایی چون مصر تونس و یمن و کمی قبل¬تر در مبارزات مردم لبنان، فلسطین و حتی کشورهای آمریکای لاتین ببینیم که هزاران کیلومتر آنسوتر با الگو گرفتن از انقلاب ایران میکوشند خود عهدهدار امور کشورشان باشند.
س: آیا تحریم نفتی اروپا و آمریکا، ایران را در صحنه بینالمللی به انزوا می کشاند؟
ج: تا آنجا که به یاد دارم تحریم ها همیشه برای ایران سازنده بوده و ایران را به سوی استقلال و امنیت بیشتر سوق داده است. مولوی میگوید: «کان عودی در تو گر آتش زنند --- این جهان را عطر و ریحان آکنند» به این معنی که تو مثل عود میمانی، اگر تو را آتش هم بزنند تازه در راستای پراکنده شدن عطر و ریحان تو گام برداشتهاند. اتفاقا با افزایش تحریمها، ایران بیشتر به صحنه جهانی معرفی میشود. وقتی آمریکا و اروپا، ایران را تحریم میکنند که کشورمان در صحنه بینالمللی حضور دارد، در بیداری اسلامی نقشآفرینی میکند و در راستای تحول جهان به سوی آرمان بزرگ اسلامی گام جدی برمیدارد؛ این یعنی موفقیت و دستاورد. تحریمها یعنی نقش ایران در مقابل آمریکا و اروپا، نقشی جدی بوده است.
س: به نظر شما همایش جوانان و بیداری اسلامی که در ایران برگزار شد، چه پیامی برای فضای بینالملل داشت؟
ج: ایران نشان داده و میدهد که همواره در جریانهای انقلابی و اسلامیِ ضداستکباری و ضدصهیونیزمی، تاثیرگذار بوده است. مساله فلسطین موضوعی بوده که از همان روزهای نخست شکلگیری ایران اسلامی، به صورت جدی در دستور کار قرار داشته است. شما یقین بدانید اگر ایران و تاثیر آن بر فضای بینالملل نبود، مساله فلسطین امروز به مسالهای فرعی، منطقهای و بیاهمیت تبدیل شده بود و شاید بتوان گفت دیگر فلسطینی وجود نداشت. اینها تاثیرات ایران بر فضای بینالمللی است. موضوع عراق، افغانستان، بیداری اسلامی در مصر، لیبی، تونس، بحرین و یمن، همه و همه تحت تاثیر انقلاب اسلامی ایران بوده است. شاید یکی از مهمترین دستاوردهای همایش جوانان و بیداری اسلامی، بالا بردن هوش و منطق ذهنی جوانان این کشورها باشد. این همایش به جوانان انقلابی میگوید: هوشیار باشید که انحرافی در مسیر انقلاب رخ ندهد، انقلاب شما مصادره نشود و مراقب باشید که میزانها و معیارهای اسلامی دچار فراموش نشوند.
س: اگر بخواهیم یک جمعبندی داشته باشیم، چه آیندهای برای جمهوری اسلامی ایران پیش بینی میکنید؟
ج: ببینید اکنون کشور ما از نظر سیاسی، نظامی، اقتصادی و علمی در شرایطی قرار دارد که دنیا ناچار از پذیرش نقش ایران به عنوان یک کشور تاثیرگذار است. مانورهای هوایی، دریایی و زمینی نیروهای نظامی ایران که در هر کدام چند سلاح جدید و پیشرفته آزمایش میشود، آمادگی و پیشرفت کشور را به رخ دشمنان میکشد. البته همانطور که بارها هم اشاره کردهایم، ما برای دفاع از خود تلاش میکنیم نه برای کشورگشایی؛ اما اگر تجاوزی به خاک ایران صورت گیرد، مطمئنا پاسخ ما کوبنده خواهد بود. این مساله را خود غربیها نیز میدانند، در غیر این صورت مطمئن باشید خیلی زودترها از اینها، به ایران حمله میکردند. حتی رژیم صهیونیستی به صراحت اعلام کرد هدف آنها پس از حزبالله، ایران بوده است که به لطف خدا نقشههای آنها با شکست در جنگ 33 روزه نقش بر آب شد. اکنون آمریکا میداند که اگر میخواهد در عراق و افغانستان ثبات برقرار شود، ناچار به کمک گرفتن از ایران است. در حال حاضر چین که به یکی از غولهای اقتصادی جهان تبدیل شده است، حساب ویژهای روی ایران باز کرده و حجم تبادلات اقتصادی دو کشور به ویژه در بخش انرژی، به شکلی است که در صورت قطع رابطه اقتصادی، این کشور دچار مشکل خواهد شد. ناکام ماندن تحریمهای اعمال شده نیز نمونهای دیگر از توانمندیهای ایران هستند که نشان میدهند آمریکا و کشورهای اروپایی، رویای ایرانِ وابسته و منزوی را باید برای همیشه فراموش کنند.
منبع:خبرگزاری فارس