انگیزه سیاسی پشت شبه افکنی در سلامت انتخابات

گفتگو با جناب آقای عباس زاده مشکینی
مدیر کل محترم سیاسی وزارت کشور و صاحبنظر در حیطه علوم سیاسی و اجتماعی

سوال: ضمن تشکر از مجالی که برای گفتگوی حاضر اختصاص یافت اگر موافق باشید ابتدا از این نقطه شروع کنیم که اصولا شما چه نگرشی نسبت به نقش و تاثیر اخلاقیات در پیشبرد برگزاری انتخابات سالم و منصفانه دارید؟
جواب: به نام خدا. همان طور که می دانید اهرم های جهت دهی افراد نسبت به اتخاذ افعال یا ترک برخی امور، یا درونی هستند یا برونی. از حیث عوامل بیرونی، طبیتا نقش قانون و ضمانت اجراهای مربوطه و متغیرهای اجتماعی تاثیرگذارند ولی از حیث عواملی درونی، باورها و اعتقادات افراد هستند و کنش و واکنش های مردم در خیلی موارد تابع همین کنترل کننده های داخلی یا محرک های درونی است بنابراین به نظرم کاملا منطقی می آید که در صدد چاره جویی بر آئیم تا عوامل درونی رفتار همه عناصر ذیمدخل در جریان انتخابات را در جهت درست تقویت کنیم و بدین ترتیب موجبات حسن جریان امور و سیاست ورزی اخلاقی تر را فراهم آوریم.

سوال: برای تامین رعایت موازین اخلاقی در فرایند انتخابات یعنی همانکه جنابعالی اصل تلاش در این زمینه را مثبت می بیند چه متدلوژی را پیشنهاد می کنید چون روش طی این مسیر نیز بسیار مهم است و نظرات مختلفی نیز در این زمینه وجود دارد.

جواب: به نظرم آنچه در فضای عمومی هر جامعه ای دیده می شود منبعث از وضعیت ساختارهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی نحوه تعامل با جامعه جهانی است. در جامعه ای که ساختار سیاسی آن تماما دولتی باشد و همین طور ساختار اقتصادی آن تماما در اختیار دولت باشد و همه امکانات و رانت ها و فرصت ها در اختیار عناصر داخل حلقه قدرت باشد طبیعتا یک نوع نگاه به انتخابات بین مردم شکل می گیرد و بر عکس در جوامعی که دولت برای اداره امور نیازمند مردم است و فرصت ها به گونه ای در دسترس بخش غیر دولتی نیز می باشد که اگر در قدرت وارد نشوند نیز می توانند با عزت و استقلال و رعایت موازین، ایفای نقش کنند، طبیعتا نوع نگرش مردم به انتخابات جور دیگر خواهد بود. من فکر می کنم باید نگاه سیستمی و ساختاری به امور را تقویت کرد و با چنین متدلوژی است که می توان دردهای اصلی را شناسایی و نسبت به درمان آنها راه چاره ارائه کرد. البته جامعه ما جامعه دینی است و مردم پایبندی به موازین دینی دارند و عنصر اعتقادات دینی در تصمیم گیری های آنان بسیار موثر است. بر همین اساس من فکر می کنم در حد تدوین منشور اخلاقی به صورتی که هم اینک در دست پیگیری است و با وقت و زمانی که برای آن پیش بینی شده تاکید بر همان مبانی اعتقادی و اخلاقی باشد کفایت می کند و می تواند به نتایج خوبی منتهی شود.

سوال: منهای دو سه جمله آخرشما ، ظاهرا بر این نظر هستید که برای پیمودن متدلوژی درست لازم است که نگاه ساختاری داشته باشیم و اهمیت موضوع را در ساختار کلان (نظام اقتصادی، نظام باورهای تاریخی، نظام اجتماعی ، میزان تاثیرپذیری از هنجارهای جهانی وامثالهم)بررسی کنیم و اگر شناخت درستی از این ساختار نداشته و مبتنی بر شناخت همه جانبه برای تدوین منشور قدم برنداریم نمی توانیم تجویزات درستی داشته باشیم، توضیحات آخر شما ظاهرا تبصره ای بود بر مطلب و یادآوری اینکه اگر قرار باشد خود را در چنین نگرش ساختاری و جامعی قرار دهیم و نتوانیم به خوبی انجام دهیم ممکن است به ضد خود نیز تبدیل شود آیا منظور همین نکته بود یا مطلب دیگری مد نظر داشتید؟
جواب : با این چارچوب و با این نیرو و با این امکانات نمی توانید نگرش ساختاری را طی کنید. به نظرم لازم است پس از 30 سال از پیروزی انقلاب اسلامی، ساختار نظام و کارکرد آن را با توجه به همه محدودیت ها و منابع داخلی و خارجی ارزیابی مجدد کنیم که انتخابات نیز یکی از آنها است. ما اگر این مهم را انجام دهیم خود به خودمی رویم به سمت اخلاق سیاست و مدیریت سیاست. ما باید در مورد ارزشهای سیاسی، هنجارهای سیاسی بازنگری داشته باشیم.
خیلی چیزها بالاصاله ارزش نیست ولی الان در کشور ما متاسفانه ارزشی شده است یا عرف شده، بالعکس خیلی چیزها ارزشی است که کم توجهی می شود و بعضا آسیب می بینیم از این بی توجهی ها. به نظر من اگر وارد شویم در نگرش ساختاری با این مقدورات که برای تدوین منشور اخلاقی تعیین شده چه از حیث پروپوزال آن ،چه از حیث نیروی انسانی تدوین گر و چه از حیث منابع در اختیار نمی توان نتیجه قابل قبول به دست آورد. نظر من این است که با این امکانات و مقدورات وارد در بحث ساختارها نمی توانید بشوید بلکه میتوانید با ورود به مبانی اعتقادی و بزرگ کردن واجب ها و مستحب ها ، حیطه انتخابات را شفاف تر کنید تا مردم بدانند که ثواب و عقاب در این حوزه یا اگر دقت نشود استغفار در این حوزه نیز معنا دارد و همه متوجه باشندکه در چارچوب اعتقادات دینی و مبانی اخلاقی در این حیطه نیز به چه مواردی باید عنایت داشته باشند.

سوال: در همین چارچوبه ای که اشاره کردید اگر قرار باشد شما انگشت بگذارید حداقل روی چند مشکل انتخاباتی در کشور ما که قبلا بوده یا الان هست که از حیث اهمیت تاثیرگذاری، بد اخلاقی های عمده محسوب می شوند به چه مواردی اشاره می کنید؟ فرقی هم نمی کند که از ناحیه مدیران ومجریان است یا مردم.

جواب : به نظرم مهمترین بداخلاقی انتخاباتی آن مواردی است که منافع فرد را بر منافع ملی ترجیح می دهد. یعنی فرد برای کسب رای مطالبی را مطرح می کند که نتیجه آن بی اعتمادی به سیستم است، تشویش اذهان عمومی است. به نظر من این امر باید حرام موکد تلقی شود. وقتی حفظ نظام اوحب واجبات است و این ممکن است هم از ناحیه انتخاب شوندگان، هم انتخاب کنندگان و هم رسانه ها به وقوع بپیوندد. من معتقدم که این از خرید و فروش رای نیز بدتر است.
ممکن است کسی برای خرید و فروش رای حجت شرعی بیاورد مثلا بگوید هر دو کاندید چندان شایسته نیستند و من نیز در شرایط اضطرار معیشتی هستم فلذا 5 هزار تومان می گیرم رای می دهم. من نمی گویم این خوب است ولی آنچه گفتم از این موارد مهمتر است. بداخلاقی مهم دیگر طرح مواردی است که امنیت جامعه و آرامش مردم را به خطر می اندازد. امکانات ما و بودجه ما محدود است. اصل محدودیت منابع در اقتصاد جزو بدیهیات است ما اگر بیاییم به گونه ای صحبت کنیم که انتظارات مردم را فراتر ازمقدورات و اختیارات ببریم بد اخلاقی فاحشی را مرتکب شده ایم. سطح انتظار باید با سطح امکانات و منابع نسبت منطقی داشته باشد نه خیلی کم باشد که دولت را از تحرک بازدارد و نه خیلی فراتر باشد که سیستم را در مقابل تقاضاهای بسیار بزرگ فرو پاشاند.

سوال: ممکن است کسی بگوید که آزادی بیان نیز جزو حقوق مردم است و جامعه نیاز به تمرین دارد تا بتوانیم هم حرف خود را بزنیم و هم وعده های خیلی بزرگ را مطرح نکنیم و یا به استناد وعده های بی ربط رای ندهیم و یا مطالبی که شائبه برتری منابع فرد بر جامعه را به ذهن می رساند را مطرح ننماییم و قس علیهذا . شما چه جوابی به این مطلب خواهید داشت؟

جواب : بلی ما در همه زمینه ها نیاز به تمرین و کار داریم. کسی منکر این واقعیت نیست ولی کسی که تمرین تیراندازی می کند با فشنگ جنگی تمرین نمی کند. کسی که مشت زنی تمرین می کند جوری تمرین نمی کند که دستش بشکند. کسی که در حوزه سیاسی تمرین می کند آیا باید مبانی فلسفی، فقهی را در خیابان و کافه خانه مطرح کند؟ آیا درست است که این موارد را به دعواهای خیابانی ببریم این تمرین است؟ آیا می شود در ورزش چنین اقدام کرد؟ آیا می شود برای آزمایش یک داروی جدید ابتدا روی انسان آزمایش کنند یا ابتدا روی حیوانات تمرین می شود و بعد اگر اثر بخش بود برای انسان تجویز می شود. به هر حال ساختار فعلی را از پشت کوه پیدا نکردیم این نتیجه هزار و چهارصد سال کار شیعه است. این نتیجه خون بهترین هاست. ما علاقمند تمرین هستیم ولی باید ملزومات تمرین را رعایت کنیم.

سوال: فرض کنید که منشور نوشته شده و بحث جامعه پذیری آن مطرح شده فرمولی که در دنیای غرب مطرح است اینکه می آیند براساس مبانی نظری خود سعی می کنند نگاه مادی سود و زیان آن توصیه اخلاقی را مشخص کنند به جای اینکه مردم را به سمت بحث های فلسفی و مبنایی ببرند بعبارت دیگر در مکاتب جدید فلسفه اخلاق، روی سودمندی یا غیر سودمندی افعال و یا ترک افعال تاکید دارند. داخل کشور ما نیز این مکاتب بعضا طرفدارانی دارد. از سوی دیگر جامعه ما جامعه ایمانی و دینی است. حال شما چه فرمول هایی پیشنهاد می دهید برای جامعه پذیری منشور؟

پاسخ: به نظر من نیازی به طی رویکرد غربی ها نیست. اوائل انقلاب برخی شخصیت ها سعی می کردند رویکرد تجربی به احکام اسلامی را تبیین کنند که مثلا احکام چه منافع دنیوی دارند. ما این تفسیر را موثر نمی دانیم. اخلاق در هر مکتبی یک مبنا دارد. اخلاق در اسلام مبانی دینی دارد فلذا اگر براساس همین مبانی دینی ما سعی کنیم در حیطه انتخابات توصیه ها و تجویزات دقیقی ارائه کنیم قطعا موثر خواهد بود.

سوال: آیا می شود به اخلاق انتخاباتی رسید بی آنکه خود مجریان و مدیران مربوط کشور ابتدا خود مقید به اخلاق باشند؟

پاسخ: قطعا نمی شود. به نظر من در منشور اخلاقی نباید یکسری مسائل دست دوم را دید بلکه باید مسائل اساسی را دید و نکات عمیق را مورد توجه قرار داد. اخلاق را باید با سمبل های اخلاق در جامعه ترویج داد. ما باید به سالم سازی خود توجه جدی کنیم. ما باید توجه کنیم که ایرادات و اشکالات خود را رفع نمائیم. وقتی نظام ایرادات در عملکردها را رفع نکند در ارائه سمبل ها نیز با مشکل روبرو می شود. ما باید توجه کنیم که حول هر فرد هاله مقدس نکشیم وقتی عملکرد فرد در پست های مختلف درست نیست باید پاسخگوی عملکرد خود باشند. چرا بتواند فرد خود را پشت نظام پنهان کند. هیچ کس در هیچ جایگاهی نباید از مبانی اخلاقی تجاوز کند و هر چه پست ها مهمتر باشند باید تقید بیشتری دیده شود چه در قوه قضائیه چه در قوه مجریه چه در نیروهای مسلح چه در مجلس و جاهای دیگر. امیدوارم حاصل کار منشور اخلاقی کاری پخته و سنگین باشد.

نکات مورد توجه و مستفاد از مصاحبه

1- مصاحبه شونده به ارتباط همه جانبه ساختارهای سیاسی اجتماعی فرهنگی و اقتصادی با بروز رفتار اخلاقی یا غیر اخلاقی در عرصه انتخابات تاکید جدی داشت.
2- مصاحبه شونده در عین شناسایی ارتباط فوق الذکر معتقد بودند که اگر منشور اخلاقی مورد نظر مبانی دینی مردم را تقویت کند می تواند اهداف مورد نظر را تامین کند.
3- مهمترین مصادیق بداخلاقی انتخاباتی از نظر مصاحبه شونده عبارتند از اولویت بخشی منافع فردی بر منافع جمعی و طرح مسائلی که امنیت جامعه و آرامش مردم را مخدوش می سازد.
4- مصاحبه شونده تاکید داشتند که تا خود مجریان وناظران و مجموعه حاکمیت رعایت کننده ضوابط و اخلاقیات نباشند نمی توان از مردم انتظار رعایت داشت