گفتاری از آیت‌الله جوادی آملی/
نیمه شعبان، میلاد مبارک عصاره خلقت
وقتی امام معصوم (علیهالسلام) به دنیا میآید و به عبارت دیگر انسان کاملی از مخزن غیب تنزل پیدا میکند مانند آن است که قرآن کریم از مخزن غیب الهی تنزل پیدا کند و چون قرآن و عترت دو ثقل ثقیل و وزنه? وزین نظام آفرینش هستند که از یکدیگر جدایی ندارند حکم هر یک همانند حکم دیگری است؛ چون اثر متزمّن در زمانْ ظهور مینماید.
سحرگاه نیمه شعبان سال 255 هجری قمری با طلوع خورشید وجود حضرت خاتمالأوصیاء و خاتمالأولیاء، قطب دایره امکان، واسطه زمین و آسمان، حضرت بقیةاللهالأعظم (ارواحمنسواهفداه) منور و با نسیم دلانگیز حضورش عالم امکان عطرآگین گشت و بدین ترتیب زمینه تحقق وعده خدای سبحان در پیروزی مستضعفان و امامت آنان فراهم شد: ?ونرید أن نمنّ علی الذین استضعفوا فی الأرض ونجعلهم ائمة ونجعلهم الوارثین?[1].
فضیلت نیمه شعبان
وقتی امام معصوم (علیهالسلام) به دنیا میآید و به عبارت دیگر انسان کاملی از مخزن غیب تنزل پیدا میکند مانند آن است که قرآن کریم از مخزن غیب الهی تنزل پیدا کند و چون قرآن و عترت دو ثقل ثقیل و وزنه? وزین نظام آفرینش هستند که از یکدیگر جدایی ندارند حکم هر یک همانند حکم دیگری است؛ چون اثر متزمّن در زمانْ ظهور مینماید. از این رو اگر نزول قرآنْ لیلة القدر را پر برکت میکند میلاد مبارک عصاره? خلقت نیز نیمه? شعبان را مبارک میگرداند. چنانکه همین جداییناپذیری سبب میشود که عظمت لیلة القدر و شب نیمه? شعبان از یکدیگر جداییناپذیر باشند.
بدین جهت در روایات میبینیم همان طور که شب و روز قدر[2] نسبت به سایر لیالی و ایام شهر الله المبارک فضیلت پیدا کرده است شب و روز نیمه? شعبان المعظم نیز به برکت بروز و ظهور عصاره? آفرینش از خزانه? غیب الهی برجستگی خاصی در میان سایر لیالی و ایام شهر الرسالة والنبوة پیدا کرده است[3] لذا نه تنها درباره? شب قدر آمده است که در این شب دعای هیچ کس ردّ نمیشود مگر آن که عاقّ والدین، قاطع رحم، شارب الخمر باشد یا در قلبش عداوت مؤمن باشد[4]، بلکه از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امام صادق (علیهالسلام) رسیده است که خدا در شب نیمه? شعبان به اندازه? موی گوسفندان قبیله? بنی کلب بندگانش را میآمرزد: «یغفر الله لیلة النصف من شعْبان من خلْقه بقدْر شَعر مِعْزی بنى کلب»
[5].وقتی از خامس الحجج حضرت باقر العلوم (علیهالسلام) راجع به فضیلت شب نیمه? شعبان سؤال شد، فرمود: با فضیلت ترین شب بعد از لیلة القدر شب نیمه? شعبان است و خدا در این شب فضل خود را بر بندگانش ارزانی میدارد و با منّ و کرم خود آنها را میآمرزد، پس برای قُرب به خدای سبحان در این شب تلاش و کوشش کنید؛ چون خدا قسم یاد کرده است که هیچ سائلی را تا وقتی که امر ناپسند و گناهی طلب نکند محروم نگرداند. آنگاه فرمود: این شب، شبی است که خدأسبحان برای ما اهلبیت قرار داده به ازای لیلة القدر که برای پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) قرار داده است[6]:
«سئل الباقر (علیهالسلام) عنْ فضْل لیلة النصف من شعْبان فقال: «هى أفضل لیلة بعد لیلة القدر، فیها یمنح الله تعالی العباد فضله ویغفر لهم بمنّه فاجْتهدوا فى القُربة إلی الله فیها فإنّها لیلة آلی الله تعالی علی نفسه أن لا یردّ سائلا ً له فیها، ما لم یسئل معصیةً، وإنّها اللیلة التى جعلها الله لنا أهل البیت بإزاء ما جعل لیلة القدر لنبینا (صلی الله علیه و آله و سلم) فاجتهدوا فى الدعاء والثناء علی الله تعالی عزّ وجلّ... »
[7].لذا برخی از بزرگان برای تشریح این فضیلت فرمودهاند: شب نیمه? شعبان نیز در حدّ خود شب قدر است؛ چون اگر شبهای سهگانه? ماه مبارک رمضان ظرف نزول قرآن کریم است، شب نیمه? شعبان ظرف تجلّی قرآن ناطق از ماورای طبیعت به نشئه? طبیعت و جهان مادّه است. در روایات نیز تعابیری هست که با قدر بودن شب نیمه? شعبان تناسب دارد.
نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در شب نیمه? شعبان به عایشه فرمود: آیا نمیدانی این شب چه شبی است؟ این شب، شب نیمه? شعبان است که اجلها در آن نوشته میشود و ارزاق در آن تقسیم میگردد. خدای (عزّ وجلّ) در این شب بیش از موهای گوسفندان قبیله? بنی کلب بندگان خودش را میآمرزد. در این شب خداوند فرشتگانی را به آسمان دنیا و از آنجا به زمین نازل میکند، در نازل شدن به زمین ابتدا در مکه نازل میشوند
[8]:«أما تعلمین أىّ لیلة هذه؟ إنّ هذه اللیلة لیلة النصف من شعبان، فیها یکتب آجال وفیها تقسم أرزاق وإنّ الله عزّ وجلّ لَیغفر فى هذه اللیلة من خلقه أکثر من عدد شعْر مِعْزی بنى کلب وینزل الله عزّ وجلّ ملائکة إلی السماء الدنیا وإلی الأرض بمکة»[9].
تقسیم ارزاق، نوشته شدن مرگها، نزول فرشتگان به صورت ویژه، از خصوصیات شب قدر است چنانکه در روایت امام رضا (علیهالسلام) در بیان سیره? امیرالمؤمنین (علیهالسلام) به این معنا اشاره شده است: «... ولیلة النصف من شعبان وفیها تقسم الأرزاق والآجال وما یکون فى السنة»[10].
مراتب شب قدر
البته شب قدْر، متعدد و دارای مراتب است بدین صورت که خدای سبحان در نیمه? شعبان مراحل اولیه? امور را تنظیم و تقدیر میکند و در شب نوزدهم و سپس بیست و یکم کاملتر کرده و در نهایت در شب بیست و سوم به مرحله? نهایی میرساند[11].
دعای کمیل در شب نیمه? شعبان
عالم جلیل القدر مرحوم سید ابن طاووس میگوید: در روایتی دیدم که کمیل بن زیاد نخعی گفته است: به اتفاق جمعی از اصحاب در حضور امیرالمؤمنین (علیهالسلام) در مسجد بصره نشسته بودیم. شخصی از آن حضرت پرسید منظور خدای سبحان که میفرماید: در آن شب مبارک هر کار محکم و استواری فیصله داده و تفریق میشود: ?فیها یفرق کل أمرٍ حکیم?[12] چه شبی است؟
امام علی (علیهالسلام) فرمود: منظور، شب نیمه? شعبان است. قسم به کسی که جان علی در دست اوست کسی نیست مگر این که آنچه تا آخر سال از خیر و شرّ بر او جاری میشود در این شب رقم میخورد. بندهای آن را زنده نگه نمیدارد و دعای خضر را در آن نمیخواند مگر آن که به اجابت میرسد. وقتی که آن حضرت به خانه? خود رفت به خانهاش رفتم، در زدم. فرمود: کمیل! چه چیزی تو را به این جا آورد؟
گفتم: آموختن دعای خضر. فرمود: بنشین، وقتی این دعا را حفظ کردی در هر شب جمعه آن را بخوان یا در ماه یک بار یا سالی یک بار یا در عمرت یک بار بخوان که از جانب خدا یاری خواهی شد و خدا رزقت را خواهد رساند و مشمول مغفرت او خواهی شد. ای کمیل! طول معاشرت تو با ما سبب میشود که خواستهات را به بهترین وجه بر آورده کنیم. آنگاه دعا را املا کرد و کمیل نوشت و بدین جهت به نام او مشهور شد.
در روایت دیگر از کمیل نقل شده است که وی دید امیرالمؤمنین (علیهالسلام) در شب نیمه? شعبان این دعا را در حال سجده خواند[13]. بنابراین، اصل این دعا مربوط به شب نیمه? شعبان است
[1] ـ سوره? قصص، آیه? 5.
[2] ـ مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی میفرماید: در اخبار ائمه (علیهمالسلام) وارد شده که شرافت روز و شب ملازم یکدیگر است بدین معنا که شرافت شب به روز سرایت میکند چنانکه شرافت روز نیز به شب تسرّی مییابد از این جهت روزهای قدر را مثل شبهای آن باید قدر دانست(المراقبات، ص 156).
[3] ـ البته این سخن درباره? همه? امامان معصوم (علیهمالسلام) و مولد آنان صادق است لیکن چون عصاره? چهارده معصوم و عصاره? همه? انسانهای کامل، خاتَم الاولیا و خاتِم الاوصیا، حضرت بقیة الله (ارواحمنسواهفداه) است این کلام درباره? مولد او وارد شده است.
[4] ـ المراقبات، ص 145.
[5] ـ بحار، ج 94، ص 86. روایت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره در ص 20 میآید.
[6] ـ دستور به خواندن صلوات مخصوص «اللّهمّ صلّ علی محمّد وآل محمّد شجرة النبوة وموضع الرسالة ومختلف الملائکة...» در شب نیمه شعبان که در آن به برخی از فضایل ائمه (علیهمالسلام) اشاره شده است در این موضوع قابل توجّه است.
[7] ـ بحار، ج 94، ص 85؛ ج 95، ص 409.[8] ـ مکه از آن جهت که نقطه آغازین نزول وحی بود و دَحْو الارض از آنجا شروع شد و کعبه معظمه، که مقابل
عرش و بیت المعمور است، در آنجا قرار دارد و نقطه? ظهور نجاتبخش آن ذخیره? خدای سبحان خواهد بود و... بهترین نقطه? زمین است. لذا وجود گرامی حضرت ولی عصر (علیهالسلام) در آن شب با برکت در آن سرزمین مقدس حضور خواهند داشت و فرشتگان در آنجا بر او نازل خواهند شد.
[9] ـ بحار، ج 94، ص 89.
[10] ـ بحار، ج 94، ص 88.
[11] ـ عارف کامل مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی نیز اشکال تعدد لیلة القدر را با مراتب داشتن تقدیر حل میکند: والإشکال فى کون لیلة القدر أزید من واحدٍ یتصور ذلک بمراتب التقدیر(المراقبات، ص 79، اعمال نیمه? شعبان). نیز میفرماید: از روایات ظاهر میشود که لیلة القدر دارای مراتب است و آنچه که در قرآن مورد اشاره قرار گرفته، آخرین مراتب تقدیر است که امضا میشود و تغییر و تبدیلی در آن راه ندارد. همچنین از روایات اهلبیت (علیهمالسلام) فهمیده میشود که شب نیمه? شعبان، نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم از لیالی قدر است و شب بیست و سوم، که لیلة الجهنیّ نامیده میشود، از بقیه? شبهای قدر افضل است و احتمال قوی دارد که شب بیست و هفتم نیز از لیالی قدر باشد و کسی که بخواهد احتیاط کند باید این پنج شب را احیا بدارد. در عین حال اقوی از نظر روایات و اقوال این است که آنچه که از هزار ماه بهتر شمرده شده، شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان است(المراقبات، ص 146).
[12] ـ سوره? دخان، آیه? 4.
[13] ـ إقبال الأعمال، ص 220، فی بعض أدعیة النصف من شعبان.
منتع:مشرق نیوز
